🌿 Patchouli etherische olie – Aards, krachtig en veelzijdig

Pogostemon is een uitgebreide plantengeslacht met meer dan 90 verschillende soorten. Het zijn lipbloemigen en behoren dus tot dezelfde familie als de munten en lavendels. Er zijn twee soorten die patchouli olie opleveren, de Pogostemon cablin en de P. heyneanus, waarvan de cablin de fijnste olie geeft. Het is een aromatische, vaste plant, tot 90 cm hoog met grote bladeren en witviolette bloemen in de zomer. Oorspronkelijk komt de plant uit Zuid- en Zuidoost-Azië (o.a. India en Maleisië), maar wordt tegenwoordig op meerdere subtropische plekken in de wereld gekweekt. Indonesië is de grootste producent van patchouli olie en neemt ongeveer 90% van de wereldproductie voor zijn rekening. Vooral op Sumatra en Java wordt patchouli op teakplantages geplant en kan zo profiteren van gefilterd licht. Volle zon kan de plant niet verdragen.

Voor de destillatie worden gewoonlijk de patchoulibladeren eerst een paar dagen gedroogd en daarna verpakt in balen. Dat veroorzaakt een lichte fermentatie in het blad. Tijdens het drogen en fermenteren ontstaat de karakteristieke geur van patchouli. Een ander doel van drogen/fermenteren is het zwakker maken van de celwand zodat de olie gemakkelijker beschikbaar wordt. Daarna wordt de olie via waterdampdestillatie 6 tot 20 uur gedestilleerd. Hoe langer er wordt gedestilleerd, des te meer wenselijke inhoudsstoffen in de olie worden opgenomen.

Patchouli komt voor in een donkerkleurige en lichte variant. Simpel gezegd ligt het verschil in de gebruikte destilleerketels. Voor donkere patchouli worden de bladeren gedestilleerd in traditionele ijzeren destilleerketels, terwijl voor de licht gekleurde patchouli gebruik wordt gemaakt van ketels van roestvrijstaal. Het ijzer beïnvloedt kleur en geur van de olie. De geur van donkere patchouli is rijker, aardser en voller. Lichte patchouli is meer oranje met een geur waar duidelijk wijnnoten in te herkennen zijn. Donkere patchouli wordt regelmatig gerectificeerd of gebleekt om het als lichte patchouli te kunnen verkopen. Patchouli is één van de weinige oliën waarvan de geur verbetert bij veroudering maar helaas is patchouli ook één van de meest vervalste oliën in de aromatherapie. Allereerst wordt de superieure Indonesië kwaliteit vermengd met de mindere kwaliteit uit China. Verder is er ook een patchouli olie op de markt uit het blad van de Java patchouli (P. heyneanus). Deze patchouli olie heeft een veel lichtere geur en een andere chemische samenstelling (Murugan 2010). Beide oliën worden regelmatig vermengd of samen gedestilleerd. Andere vervalsingen worden gemaakt met oliën met een hoog sesquiterpeen gehalte zoals gurjum balsem, copaiba, atlasceder of vetiver.

Vermoedelijk zijn het reizigers naar Zuid- en Zuidoost-Azië geweest die patchouli hebben meegebracht naar Europa. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd de geur populair als bestanddeel van parfums. Tussen stoffen, tapijten, kleding en sjaals uit India werden traditioneel altijd patchoulibladeren gelegd. Dit gebruik heeft zeker bijgedragen aan de groei van de populariteit van de geur. In eerste instantie bedoeld als insectenwerend middel (o.a. tegen motten), maar later werd deze patchouli geur de garantie dat de stoffen zeker uit India kwamen. Aan het eind van de 19e eeuw was de geur zo populair dat de bladeren naar Europa werden verscheept voor destillatie om zeker te zijn van voldoende aanbod.

Als er één olie is die verbonden is met een bepaald tijdperk, dan is dat patchouli. De geur hoort bij de 60er en 70er hippiejaren. In deze flowerpowertijd werd patchouli een symbool voor vrijheid en ontspanning. Naast de insectenwerende kwaliteit heeft patchouli in de herkomstlanden ook een medische achtergrond: een verkoelend middel bij hitte en als ontstekingsremmend en samentrekkend kruid bij huidontstekingen en infecties. Bij slangen- en insectenbeten werden de bladeren op de aangedane plek gelegd. Patchouli olie bestaat bijna uitsluitend uit zeldzame sesquiterpenen en patchouli-alcohol (patchoulol). Dit maakt de olie sterk ontspannend bij o.a. stresssymptomen, maar is stimulerend op ons bewuste denken (Pujiarti 2012). In feite werkt patchouli op de verbinding tussen spijsvertering, huid en psyche. Kernindicaties van patchouli zijn psychische verstoringen die zich uiten in huid en spijsvertering. Hierbij speelt het enterisch zenuwstelsel een grote rol. Patchouli herstelt en ontspant de spanning op de darmen (Xie 2009). Zo kan patchouli een rol spelen bij de behandeling van spastische darm (o.a. Yu 2017, Zhou 2018). Daarnaast past patchouli bij darmontstekingen die worden veroorzaakt door (voedsel)allergieën. Hierbij is de inhoudsstof patchouleen van invloed. De werking van deze stof is te vergelijken met azuleen in blauwe kamille. Patchouli is aardend en trekt ons in ons lichaam. Het past bij mensen die zich snel zorgen maken en zich onrustig voelen. Het aardende effect van patchouli is verder een indicatie bij mensen met een conflict tussen denken en voelen. Energetisch is patchouli een olie die lichaam en geest integreert.

De opbrengst aan essentiële olie is rond de 3 %. Dat wil zeggen dat er 30-35 kg plantenmateriaal nodig is voor 1 kilo essentiële olie. De kleur van patchouli olie is donkeroranje tot donkerbruin. De geur van deze stroperige olie is zeer intens: zoet, houtig, aards, oriëntaals met groene boventonen. Patchouli is o.a. naast roos en sandelhout, één van de weinige oliën die bij veroudering dieper en rijker in geur worden. De olie verliest daarbij enigszins de groene noten. Producenten laten de olie vaak een tijd rijpen voordat ze de olie op de markt brengen. Patchouli is één van de meest belangrijke grondstoffen die beschikbaar is voor de parfumeur. Patchouli wordt in veel soorten parfums verwerkt. Het is een duidelijke basisnoot en fixatief.

Toepassing

In de aromaverdamper: verspreidt patchouli een zoete, zware lucht die mensen aantrekt of afstoot. Maar de olie is goed te mengen met vele andere oliën zoals alle citrussen inclusief bergamot, dennenoliën, lavendel, andere sesquiterpeen houdende oliën zoals atlasceder, sandelhout en vetiver, geranium, lavendel, roos en ylang-ylang. Verdamping, met heel weinig patchouli of puur of in combinatie met ceder, ter ontspanning bij geïrriteerdheid, onrust, chronische stress, hoofdpijn, slapeloosheid (Ito 2015). Een opvallend onderzoek legde een verband tussen het ruiken van patchouli en effect op de darmen (minder obstipatie -Mikuriya 2004) Bij een iets hogere dosis verdrijft patchouli lusteloosheid en werkt stimulerend. Patchouli is aardend/grondend en geschikt bij mensen die afwezig zijn, piekeren en onzeker zijn.

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. In de huidverzorging is patchouli in te zetten bij een vettige, verstopte huid en hoofdhuid zoals bij acne (Orchard 2018), roos, seborroïsch eczeem. Ook bij huidirritaties en ontstekingen, zeker als ze worden veroorzaakt door allergie, is patchouli goed inzetbaar vanwege de anti-allergische, ontstekingsremmende en huidherstellende werking (He 2013). Hierbij kan patchouli goed met blauwe kamille worden gecombineerd. In een goede basisolie draagt patchouli bij aan herstel van een droge, geïrriteerde en gebarsten huid, kloven en cellulite. Een toevoeging van patchouli aan een balsem versnelt wondgenezing met zo min mogelijk littekenweefsel. De olie werkt versterkend, samentrekkend en ontstoppend bij spataderen en andere aderproblemen. Patchouli kan hierbij zeer goed met geranium worden gemengd. Bij o.a. voetschimmel zijn voetbaden en huidoliën met patchouli een goede keuze. Huidparasieten zoals scabies (schurft) en schimmelaandoeningen worden bestreden. In Zuid- en Zuidoost-Azië is patchouli een bekend middel om insecten te weren. Verwerkt in een neutrale shampoo is patchouli effectief bij roos en vet haar. Een mogelijke werking van patchouli is een herstel van het libido. Omdat patchouli de eigenschap bezit om het lichaam meer te laten voelen, zou het – via massage of baden – seksuele remmingen en spanningen kunnen opheffen.

In het bad: zie algemene toepassingsregels. Patchouli in een badmengsel is in te zetten bij huidklachten (huidontstekingen, eczeem), oedeem, spataderen, nerveuze klachten en mogelijk verbetering van het libido.

Dosering

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur.

Op de huid: maximaal 10% bij volwassenen – bij lokaal gebruik.

In het bad: maximaal 15 druppels (5 druppels is meestal al ruim voldoende) in een vol bad.
Zie algemene toepassingsregels

Overdosering en bijwerkingen

Bij fysiologische doseringen (tot 1 %) zijn geen bijwerkingen van patchouli op de huid bekend. De olie is non-toxisch, niet huidirriterend en niet sensibiliserend. Het is mogelijk dat een huidreactie kan ontstaan bij een overgevoeligheid voor kaneel, jeneverbes en terpentijn. Patchouli is zeer goed te verdragen. Bij inwendig gebruik bestaat een kans op interactie met bloedverdunners (Tisserand 2014). Patchouli lijkt doseringsafhankelijk: kalmerend bij lage doses en licht stimulerend bij hoge doses.

Waarschuwingen

De geur van patchouli is erg sterk en blijft lang hangen.